Mozarts Die Zauberflöte is een van populairste opera's ooit geschreven. Residentie Orkest Den Haag en zangers van de Dutch National Opera Academy brengen deze opera op de planken van 5-9 juli in Amare. Wat maakt het verhaal van Tamino en Pamina, Papageno, de Koningin van de Nacht en Sarastro zo interessant?

Patrick Lange
‘Je kunt het lezen als een sprookje. Het was overigens ook de eerste opera die ik ooit zag - kindertheater, zeg maar. Maar je kunt dit verhaal ook op een maatschappijkritische manier vertellen of als kritiek op de verlichting. Die Zauberflöte staat open voor heel veel interpretaties en is daarom altijd fascinerend - zowel voor het publiek als voor ons die de opera op het podium brengen.’

Gabriele Rech
‘Het is het verhaal van drie personages die een verschillende kijk op het leven hebben. Tamino valt aan het begin meteen flauw en raakt verstrikt in een compleet nieuw verhaal. Hij wordt verscheurd tussen de zeer sensuele wereld van de Koningin van de Nacht en de rationele wereld van Sarastro. Dit is een inwijdingsverhaal waarbij het helemaal niet duidelijk is of het goed afloopt of niet. Pamina wordt helemaal alleen gelaten en moet leren omgaan met haar verdriet en haar angst. Ten slotte is er Papageno, het schepsel van de natuur, wiens reacties op de beperkingen van het leven volledig ongefilterd en spontaan zijn. Ze zijn allemaal op zoek naar de juiste manier van leven en moeten hun relatie met de wereld bepalen. Deze vragen zijn waarschijnlijk voor iedereen bekend. Ik herinner me in ieder geval de tijd dat ik mijn weg in de wereld moest vinden nog heel goed.’

Sarastro's tempel van wijsheid, de slang of de drie dames met magische gaven zijn allemaal dingen die een sprookjeswereld suggereren, maar sprookjes zijn soms ook behoorlijk bruut. Hoe harmonieus is Die Zauberflöte?

Gabriele Rech
Monostatos wordt wreed gestraft voor zijn overtredingen. De Koningin van de Nacht daagt haar dochter uit tot moord en Sarastro kent geen scrupules over het feit dat Tamino, Pamina en Papageno ook zouden kunnen sterven tijdens de processen. Dit verhaal gaat over leven en dood, over morele beslissingen en hun gevolgen voor het bestaan. Dat is helemaal niet leuk!’

Patrick Lange
Sarastro wordt vaak afgeschilderd als een nobele, goede en misschien wat saaie heerser. Dit gaat voorbij aan het feit dat het koor van priesters duidelijk erg bang voor hem is. Er is veel sociale kritiek in Die Zauberflöte - kritiek op de achttiende-eeuwse autoriteiten, maar we houden ons evenzeer bezig met het thema van de manipulatie van de massa.’

Gabriele Rech
‘Het is niet gemakkelijk voor de spelers om te herkennen wie goed en wie slecht is. Bedrog, dreigementen en valse beloften sturen hen in een bepaalde richting, maar op een gegeven moment moeten ze beslissingen nemen op basis van hun eigen morele imperatief. De parallellen met onze samenleving zijn duidelijk, maar ik ben niet het soort persoon om duidelijke verwijzingen naar de hedendaagse politiek op het podium te maken. Ik vertrouw erop dat onze toehoorders hun eigen conclusies trekken.’ Dit is niet de eerste keer dat jullie Die Zauberflöte op het podium brengen. Waarom keer je terug naar dit stuk?

Gabriele Rech
Het is een paar jaar geleden dat ik Die Zauberflöte in Weimar heb opgevoerd. In die tijd hadden we een sterke focus op verwijzingen naar het voormalige Oost-Duitse regime. Dat is hier en nu niet meer relevant; ik ben geïnteresseerd in andere hedendaagse thema's. Ik vind de wilde mengelmoes van verschillende theatrale vormen enorm spannend. Net als Shakespeare is dit een koorddans tussen het tragische en het komische. Het resultaat is een aaneenschakeling van grote emoties met sterk drama en luchtige momenten. Alle personages zijn op zoek naar liefde en vriendschap. Je kunt onmogelijk alles vertellen wat in dit stuk staat; je moet je concentreren op individuele aspecten. Deze rijke schatkamer zal nooit uitgeput raken, en dus kon ik me nooit vervelen met het stuk.’

Patrick Lange
‘Dat geldt ook voor de muziek. Deze partituur is zo rijk dat ik steeds details ontdek die me eerder niet waren opgevallen. Er is een scène waarin de drie dames bijna klinken als de Rijnmeisjes van Richard Wagner in Der Ring des Nibelungen. Dat is enorm toekomstgericht. Dan is er het tafereel van de twee gewapende mannen, waarin Mozart een uitgebreide fuga componeert en er een cantus firmus overheen zet, dat wil zeggen oudere muziekvormen citeert. Het klinkt als een schaduwscène in de barokopera, iets buitenaards, dat dan direct in contrast staat met heel luchtige, vrolijke muziek. Daar is niets toevalligs aan. Mozart berekende het precies en verfijnde het om effectief te zijn op het podium. Mozart is een door en door theaterman. Dat tot leven brengen is een onuitputtelijke taak.’ Je hebt ervaring met deze muziek, terwijl de zangers het voor het eerst doen. Is dat een voordeel of een nadeel?

Patrick Lange
‘Het is zeker een voordeel. Niemand zit hier nog in de routine, niemand denkt precies te weten hoe het goed moet. Samen werken we de muziekstijl uit die nodig is om deze muziek even spannend als mooi te laten klinken. Ik moet veel uitleggen. En sommige dingen moet ik nog een keer uitleggen. En opnieuw. Omdat het niet eenvoudig te implementeren is. Maar de deelnemers willen niet zomaar doen wat ik zeg, ze willen experimenteren. Ze willen hun eigen weg naar Mozart vinden, en ze zijn erg inventief en fantasierijk. Een deel ervan is pure techniek en vakmanschap. Hoe formuleer je? Waar ligt de nadruk van een zin? Hoe schrijft Mozart het op en wat bedoelt hij ermee? Als ik ervan overtuigd ben dat ze stilistisch op het verkeerde spoor zitten, bespreken we dat. Soms rem ik ze dan even af of begeleid ik ze op een ander pad. Maar het plezier van het experimenteren is ook heel stimulerend en inspirerend voor mij. Op een repetitie had ik kippenvel, helemaal uit het niets, van wat ze op het podium aan het doen waren en dacht: "Ik heb me op dit moment al heel lang niet meer zo gevoeld!" Dat is geweldig.’

Gabriele Rech
‘Elke aria is een realisatieproces. Zowel voor het toneelpersonage als voor elke individuele zanger. Pamina ervaart hoe het is om je voor het eerst volledig alleen te voelen. De zangeres ervaart voor het eerst in haar carrière hoe het is om deze verlatenheid in de muziek van Mozart te verbeelden. Sommigen hebben de beroemde aria's eerder gezongen, maar geen enkele heeft de hele rol in een productie gespeeld. Dit is nieuw voor hen, en ze zijn erg benieuwd hoe ze dit verhaal kunnen vertellen. Sommigen hebben de neiging om hun armen in de lucht te gooien en bij de eerste poging een stereotiepe zangerige houding aan te nemen. Maar dat verdwijnt vrij snel als de diepere betrokkenheid bij de inhoud van tekst en muziek begint. Elk van deze aria's is een ontwikkeling van de personages, die meestal meer tot zichzelf spreken dan tot het publiek. De zangers beginnen een relatie met hun karakter; ze moeten het proces begrijpen en het vervolgens aan het publiek communiceren. Samen ontdekken hoe dit kan werken is een enorm plezier.’
Friedrich